17 september 2018

Effecten van meer keuzevrijheid bij pensioenuitkering

De huidige vormgeving van pensioenen reflecteert nog in belangrijke mate beslissingen en overwegingen uit het verleden. Doordat de variatie in leefomstandigheden in de loop der tijd sterk is toegenomen, zijn steeds meer deelnemers de verplichte deelname aan een uniform pensioenbeleid (one size fits all) als knellend gaan ervaren. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat drie recente enquêtes constateren dat veel deelnemers aan pensioenregelingen een meer flexibele vormgeving van het pensioen in de uitkeringsfase op prijs zouden stellen.

Dit achtergronddocument is ook verschenen als Netspar Design Paper 105.

Meer flexibiliteit kan ook de welvaart vergroten: die deelnemers die behoefte hebben aan de geboden flexibiliteit kunnen het pensioen zo beter op hun eigen leefsituatie afstemmen, en diegenen die daar geen behoefte aan hebben, maken van de geboden flexibiliteit geen gebruik. Flexibiliteit brengt echter ook kosten met zich mee. Mensen kunnen worden verleid vervroegd meer pensioen op te nemen dan op grond van spreiding van consumptie over de levensloop verstandig is. Mensen kunnen met te optimistische rentes rekenen en om die reden vervroegd meer pensioen opnemen dan verantwoord is. Verder kan meer flexibiliteit aanleiding geven tot strategisch gedrag en zo de solidariteit van het pensioenstelsel ondermijnen. Ook heeft het effect op het overheidsbudget en wordt de reikwijdte van risicodeling en herverdeling tussen en binnen generaties ingeperkt. Uitvoeringskosten zullen toenemen wanneer pensioenen meer flexibel worden gemaakt.

De onderzoeksvraag van dit paper is hoe de baten van meer flexibiliteit zich verhouden tot de kosten. Om precies te zijn, luidt de vraag of een bepaalde, geringe mate van flexibiliteit bij de pensioenuitkering maatschappelijke welvaartswinst kan opleveren. Aangezien de flexibiliteit die we onderzoeken beperkt is, abstraheren we van effecten op overheidsbudget, risicodeling en herverdeling. Deze effecten zijn er wel, maar zijn gezien de onderzoeksvraag niet cruciaal. Ook zien we af van strategisch gedrag aangezien daarvoor te weinig empirische aanwijzingen bestaan.