Liberalisering van de Europese energiemarkten: uitdagingen en beleidsopties
Waakzaamheid tegen marktmacht voorwaarde voor succesvolle energieliberalisering
Het verminderen van marktmacht op de Europese energiemarkten is dan ook een belangrijke uitdaging voor beleidsmakers. Ook met een vereenvoudiging van de mogelijkheden voor energiehandel tussen lidstaten zijn verdere efficiëntievoordelen te behalen.
Dit concluderen het Centraal Planbureau (CPB) en het Duitse onderzoeksinstituut ZEW in de vandaag verschenen gemeenschappelijke studie Liberalisation of European energy markets: challenges and policy options. De studie is een uitgebreide versie van een CPB/ZEW-achtergrondbijdrage aan het Competitiveness Report 2006 van de Europese Commissie. Deze laatste publicatie is op vrijdag 1 december verschenen.
De studie geeft een overzicht van de ervaringen met liberalisering van elektriciteits- en gasmarkten op het gebied van productiviteit, leveringszekerheid en effecten op het milieu, en bespreekt beleidsopties om de werking van de markten te verbeteren.
Marktmacht belemmert doorgifte productiviteitsvoordelen aan consument Internationale ervaring leert dat, als gevolg van liberalisering, elektriciteitsproductie gepaard gaat met lager brandstofgebruik, lagere operationele kosten en een hogere benuttingsgraad van centrales. Waar markten nog niet voldoende concurrerend zijn komen deze voordelen echter niet ten goede aan de consument. Overheidsingrijpen kan nodig zijn om concurrentie te bevorderen. Dat kan door de structuur van de markt te beïnvloeden, bijvoorbeeld via fusiecontrole of splitsing van bedrijfsonderdelen, maar ook bijvoorbeeld door het reguleren van energieleveringscontracten.
Leveringszekerheid bewerkstelligen door goed marktontwerp Competitieve elektriciteits- en gasmarkten kunnen tot voldoende investeringen in productievermogen leiden. Immers, als toegestaan wordt dat de gas- en elektriciteitsprijzen aanzienlijk kunnen stijgen bij tijdelijke pieken in de vraag, is het voor bedrijven in beginsel aantrekkelijk om te investeren in piekcapaciteit. Belemmering van efficiënte prijsvorming bijvoorbeeld door het instellen van een prijsplafond, of de dreiging daartoe, in perioden dat prijzen hoog zijn kan energiebedrijven daarentegen ontmoedigen om te investeren in reservecapaciteit voor perioden van schaarste. Dat kan vervolgens leiden tot een verlaging van de leveringszekerheid op langere termijn.
Afnemers worden in geliberaliseerde markten geconfronteerd met meer beweeglijke energieprijzen. Dit is economisch efficiënt: grootafnemers kunnen zo hun energievraag reduceren in tijden van schaarste, wat maatschappelijk efficiënt kan zijn. Dit bevordert tegelijkertijd de leveringszekerheid op geliberaliseerde energiemarkten omdat dit de piekbelasting vermindert. Daar staat tegenover dat prijsschommelingen meer onzekerheid kunnen creëren voor afnemers. Een goede werking van de markt vereist dat afnemers voldoende mogelijkheden hebben om zich in te dekken tegen prijsschommelingen. Dit kan bijvoorbeeld door in contracten een vaste prijs af te spreken.
Effecten op milieu Liberalisering kan zowel positieve als negatieve effecten op het milieu hebben. Zo leidt betere brandstofefficiëntie tot lagere emissies van schadelijke stoffen, maar kan de totale energieconsumptie weer toenemen wanneer liberalisering leidt tot lagere prijzen. Ook kan de brandstoffenmix gebruikt in elektriciteitsproductie veranderen als gevolg van liberalisering. Het milieu-effect hiervan kan per land verschillen, afhankelijk van de uitgangssituatie.
Door dit proces veranderde de structuur van de sector, die voorheen gedomineerd werd door gereguleerde staatsmonopolisten die in de hele energieketen actief waren, in een marktstructuur. Een marktstructuur waarin private en publieke producenten en leveranciers met elkaar concurreren op een gereguleerd en ontvlecht transportnetwerk. Dit rapport geeft een overzicht van de literatuur over de effecten van liberalisering op de efficiëntie, leveringszekerheid en duurzaamheid van de energiesector.
Dit is een Engelstalige publicatie.