Solidariteit, keuzevrijheid en transparantie; de toekomst van de Nederlandse markt voor oudedagsvoorzieningen
Pensioenmarkt: meer transparantie gewenst
De studie bespreekt beleidsopties die kunnen bijdragen aan een transparantere pensioenmarkt. Deze opties zijn vooral van belang wanneer in de toekomst een verschuiving optreedt naar meer keuzevrijheid. Maar ook in het huidige stelsel, waarin keuzevrijheid in veel gevallen ondergeschikt is aan solidariteit, zou meer transparantie al kunnen resulteren in lagere tarieven.
Het Nederlandse pensioenstelsel wordt internationaal geroemd vanwege zijn solide basis voor een goed inkomen en de goede risicobescherming die het biedt. Dit heeft te maken met de belangrijke positie binnen dit stelsel van de collectieve arbeidspensioenen. Deze bieden deelnemers weinig keuzevrijheid, maar veel solidariteit. Het gaat hierbij om solidariteit tussen jong en oud en om solidariteit van goede met slechte risico's. De voordelen die deze solidariteit thans met zich meebrengt, kunnen echter door trends, zoals individualisering en toenemende arbeidsmobiliteit, kleiner worden. Hierdoor wordt het behoud van solidariteit moeilijker en zal meer nadruk komen te liggen bij keuzevrijheid. Het CPB stelt dat zowel bij de individuele voorzieningen, als bij de collectieve arbeidspensioenen meer transparantie gewenst is. Meer keuzevrijheid zal onder de huidige omstandigheden niet altijd leiden tot betere keuzes.
Bij de individuele voorzieningen wordt de transparantie beperkt door de beloning van assurantie-tussenpersonen en de informatievoorziening door verzekeringsmaatschappijen.
Tussenpersonen worden door consumenten indirect betaald via provisies, waarvan verzekeraars en tussenpersonen de hoogte bepalen. Deze provisie kan meespelen bij het advies van de tussenpersoon aan de consument. Het CPB ziet alleen nadelen in dit systeem. Dit geldt ook voor andere financiële banden tussen verzekeraars en tussenpersonen, zoals aandelenbezit en omzetafspraken. Een verbod op alle financiële banden is daarom te overwegen.
Verzekeringsmaatschappijen krijgen onvoldoende prikkels om tot een heldere informatievoorziening te komen. De vergelijkbaarheid van producten zou kunnen worden verbeterd door regels rond de informatievoorziening verder hierop toe te spitsen.
De risico's van de beperkte transparantie zijn niet denkbeeldig. Dat leert een recent schandaal in het Verenigd Koninkrijk. Hierbij hebben verzekeraars en tussenpersonen miljoenen Britten overgehaald om hun staats- of arbeidspensioen in te ruilen voor een individueel pensioen, met een slechter pensioen als resultaat. Vooral wanneer Nederlanders in de toekomst meer zelf kunnen regelen, zoals in het Verenigd Koninkrijk, zijn maatregelen op zijn plaats om beter te garanderen dat consumenten de juiste producten kiezen. Meer transparantie kan op dit moment ook al leiden tot lagere tarieven, zowel de (directe of indirecte) tarieven voor pensioenadvies door tussenpersonen als de premies voor de oudedagsvoorzieningen zelf.
Ook rondom de collectieve arbeidspensioenen is verbetering van de transparantie mogelijk. Zo is het onder meer wenselijk dat deelnemers meer informatie krijgen over opgebouwde pensioenaanspraken. Dit is van belang voor de keuzes binnen de arbeidspensioenregeling, maar ook voor de keuze van een eventuele individuele aanvulling.
Behalve de transparantie van de pensioensector behandelt de studie ook de voor- en nadelen van de solidariteit binnen collectieve arbeidspensioenen. Hierbij komen thema's aan de orde als de keuze tussen eind- en middelloonregelingen en de indexatie van ingegane pensioenen, evenals trends die het behoud van solidariteit op lange termijn moeilijker kunnen maken. Het CPB maakt hiervoor onder andere gebruik van een internationale vergelijking van pensioenstelsels.
Echter, verscheidene toekomstige ontwikkelingen zouden de solidariteit kunnen verzwakken. Voorbeelden zijn:
- Vergrijzing zal resulteren in een minder effectieve risicospreiding tussen generaties
- Individualisering zou de maatschappelijke steun voor solidariteit kunnen verzwakken
- Toenemende mobiliteit op de arbeidsmarkt zou de bereidheid van bedrijven om solidariteit te organiseren, kunnen doen bekoelen
Hoe kunnen huidige pensioenregelingen worden aangepast om de druk op de solidariteit te verminderen? Als bedrijven ophouden solidariteit aan te bieden, maar de vraag van werknemers naar solidariteit niet afneemt, welke beleidsopties staan er dan tot de beschikking om solidariteit op een andere manier te handhaven?
Voor het geval dat de vraag naar solidariteit vermindert, zouden individuele regelingen de collectieve kunnen vervangen. Dit schept de mogelijkheid meer individuele keuzes in te voeren dan in het huidige systeem. Echter, zullen keuzemogelijkheden in deze sector leiden tot juiste beslissingen? Is de markt voor oudedagsvoorzieningen werkelijk transparant genoeg? Wat zijn de effecten van het toekennen van provisies aan tussenpersonen? En op welke manier kan de kwaliteit van de informatievoorziening worden verbeterd?
Dit zijn de vragen die in dit rapport aan de orde komen. De belangrijkste conclusies zijn de volgende. In de markt voor oudedagvoorzieningen zullen meer keuzes niet altijd resulteren in betere beslissingen omdat de markt onvoldoende doorzichtig is. Dit geldt voor zowel individuele voorzieningen als voor collectieve bedrijfsregelingen.
Het rapport bespreekt beleidsopties die zouden kunnen bijdragen aan een transparantere pensioenmarkt. Deze opties zijn bijzonder relevant voor het geval toekomstige ontwikkelingen een verschuiving naar meer keuzemogelijkheden met zich meebrengen. Echter, in het huidige systeem waarin keuze ongeschikt is aan solidariteit, kan meer doorzichtigheid al tot lagere prijzen leiden voor oudedagsvoorzieningen en pensioenadviezen. Afgezien van de transparantie op de pensioenmarkt behandelt de studie ook de kosten en baten van solidariteit binnen bedrijfspensioenregelingen. De studie omvat onderwerpen zoals de keuze tussen eind- en middenloon en de indexatie van pensioenen, en ook tendensen die het moeilijk maken om op den duur solidariteit te handhaven. De analyse van de pensioenmarkt in het rapport is gedeeltelijk gebaseerd op internationale vergelijkingen en op de economische theorie van de oudedagsvoorziening.
