Met maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) kijkt het CPB of een beleidsmaatregel de maatschappelijke welvaart verhoogt. De MKBA is hiermee een informatie-instrument dat vanuit het perspectief van de maatschappij als geheel de voor- en nadelen van een beleidsmaatregel systematisch in beeld brengt en waardeert.

Dit ondersteunt de besluitvorming over een maatregel, zodat beleidskeuzes zoveel mogelijk op objectieve gronden kunnen worden gemaakt. De MKBA is daarmee een belangrijk hulpmiddel bij de ex-ante onderbouwing van beleidskeuzes.

De MKBA is in principe toepasbaar op alle soorten maatregelen op alle beleidsterreinen, maar wordt tot nu toe veel toegepast op investeringsprojecten op het gebied van transport, ruimtelijke en stedelijke ontwikkeling en waterveiligheid. Overheden hebben voortdurend nieuwe plannen om door middel van investeringsprojecten knelpunten weg te werken of te voorkomen. Voorbeelden zijn verbredingen van wegen om files tegen te gaan, nieuwe woningbouwlocaties, de uitbreidingen van spoorwegen en (lucht)havens. Deze projecten zijn echter kostbaar en brengen ook negatieve effecten met zich mee, zoals geluidshinder. Maatschappelijke kosten-batenanalyses zijn een middel om na te gaan of een voorgesteld project de maatschappelijke welvaart wel echt zal verhogen.

Ook op andere beleidsterreinen zoals de energievoorzieningen (aanleg windmolenparken op land of op zee), sociaal beleid (kinderopvang) en gezondheid/zorg (rookverbod) vindt de MKBA steeds meer ingang als analyse-instrument.

Bijdragen aan methoden voor kosten-batenanalyse

CPB en NEI (tegenwoordig Ecorys) hebben in 2000 een leidraad voor kosten-batenanalyse geschreven: Evaluatie van infrastructuurprojecten, inmiddels beter bekend onder de naam ‘OEI-leidraad’. Het kabinet heeft deze leidraad verplicht gesteld bij het uitvoeren van kosten-batenanalyses voor transportinfrastructuurprojecten van het Rijk. Met deze OEI-leidraad kwam een breed gedragen en geaccepteerde leidraad beschikbaar voor het maken van maatschappelijke kosten-batenanalyses voor infrastructuurprojecten. Sindsdien is de systematiek verder ontwikkeld in aanvullingen, werkwijzers, handreikingen en in uitgevoerde MKBA’s. Daarnaast is het aantal beleidsterreinen waar MKBA wordt toegepast uitgebreid - een proces dat nog steeds doorgaat.

Hierdoor ontstaat de behoefte om de kennisontwikkeling van de afgelopen jaren te bundelen en te formaliseren en tegelijk geschikt te maken voor toepassing op een breed palet aan beleidsterreinen, waaronder beleidsterreinen die nog niet zo bekend zijn met de MKBA, zoals zorg, onderwijs en sociaal beleid. Om dat te bewerkstelligen hebben CPB en PBL (Planbureau voor de Leefomgeving) in 2013 de Algemene leidraad voor maatschappelijke kosten-batenanalyse (‘algemene MKBA-leidraad’) ontwikkeld. Hierin beschrijven het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en het Centraal Planbureau (CPB) de stappen die moeten worden gezet om een MKBA op te stellen en welke eisen aan de verschillende onderdelen van de uitgevoerde MKBA worden gesteld. Deze leidraad vormt de standaard voor het uitvoeren van MKBA’s en biedt het kader waaraan iedere MKBA minimaal moet voldoen. Naast voorschriften en richtlijnen biedt de nieuwe leidraad ruimte om de MKBA, waar nodig, meer specifiek toe te snijden op verschillende beleidsterreinen.

Uitvoeren en beoordelen van MKBA’s

Het CPB voert regelmatig zelf MKBA’s uit van grote projecten met een bijzonder karakter. Voorbeelden zijn de uitbreiding van de Rotterdamse haven met Maasvlakte 2, uitdieping van de Westerschelde voor de Antwerpse haven, windenergie op zee, ruimte voor de rivier, de Zuidas in Amsterdam, een vergelijking van verschillende mogelijkheden voor de Schaalsprong Almere en de mogelijkheden voor renovatie van de Afsluitdijk.

Daarnaast voert het CPB zogeheten second opinions uit op MKBA’s die zijn uitgevoerd door anderen. In een second opinion beoordeelt het CPB of de MKBA-systematiek goed is toegepast, of de uitkomsten van de MKBA plausibel zijn en wat de beleidsimplicaties zijn. Op deze manier wordt de kwaliteit van MKBA’s geborgd.

Ten slotte maakt het CPB op verzoek ook wel korte MKBA-achtige evaluaties van projecten of verzamelingen van projecten om beslissers te helpen bij het nemen van goede besluiten. Hierbij voert het CPB niet zelf een MKBA uit, maar beoordeelt de door de projectindieners aangereikte projectinformatie (waaronder een MKBA) en vormt een kwalititatief oordeel over het maatschappelijk rendement (“gunstig”, “ongunstig” of “gemengd”). Voorbeelden zijn de evaluaties van grote aantallen projecten die indertijd zijn ingediend voor subsidie uit het FES-fonds of het budget Nota Ruimte.

Meest recente publicaties