Het handelen van de overheid raakt iedereen in de Nederlandse samenleving. De overheidsuitgaven vormen circa de helft van het bruto binnenlands product (bbp) en de overheid financiert deze uitgaven grotendeels via belasting- en premieheffing.

Het CPB volgt de overheid op financieel-economisch gebied: hoe ontwikkelen de overheidsuitgaven, de overheidsinkomsten, begrotingstekort en staatsschuld zich? Het CPB brengt diverse ramingen uit voor de korte- en middellangetermijn en doet onderzoek naar de collectieve sector in den brede.

ekijk/download de Toelichting op prijsmutaties van de overheid. 

Begroting en collectieve uitgaven

De overheidsuitgaven worden geraamd in de {EMU-model}, dit is een boekhoudkundig model van de inkomsten en uitgaven van de collectieve sector. Het maakt onder meer gebruik van ramingen van de zorguitgaven en de sociale zekerheidsuitgaven. Bij de raming van de overheidsuitgaven wordt een onderscheid gemaakt naar verschillende categorieën (openbaar bestuur, onderwijs, zorg etc.).

Belastingen en sociale premies

Het totaal aan belastingen en premieopbrengsten als percentage van bbp is de collectieve lastendruk. Voorbeelden van belastingen en premies zijn de loon- en inkomstenbelasting, de sociale verzekeringspremies, de btw, de vennootschapsbelasting en accijnzen, maar ook belastingen door lokale overheden zoals de onroerendezaakbelasting. De collectieve lasten worden geraamd met behulp van de modellen {TAXUS} en {MIMOSI}. Hierbij maken wij onderscheid tussen ontwikkelingen als gevolg van beleid en ontwikkeling door veranderende belastinggrondslagen. Lees meer over TAXUS in een CPB Achtergronddocument.

De beleidsmatige lastenontwikkeling (blo) betreft elke aanpassing van belasting- en premietarieven, alsmede de beleidsmatige aanpassing van de grondslagen van belastingen en premies. Het CPB beschikt over een blo-reeks die teruggaat tot 1998. Hierdoor is het mogelijk om een indicatie te geven van de verstorende werking van belastingheffing en om analyses te doen waarbij de totale belastinginkomsten geschoond worden voor beleid. Daarnaast functioneert de blo-reeks binnen de modellen TAXUS en MIMOSI. Het CPB presenteert de blo in Centraal Economisch Plan, Macro Economische Verkenning en in middellangetermijnverkenning (mlt). De lastenontwikkeling die wordt gerapporteerd in de doorrekeningen van verkiezingsprogramma's en regeerakkoorden is conform de blo-definitie. De beleidsmatige lastenontwikkeling is beschreven in CPB Achtergronddocument 'De beleidsmatige lastenontwikkeling in Nederland 1998-2013'

EMU-saldo en -schuld

Het {EMU-saldo} is het saldo van de inkomsten en uitgaven van de overheid. De {EMU-schuld} wordt bepaald door de schuld in het voorgaande jaar, het huidige EMU-saldo en financiële transacties bijvoorbeeld als gevolg van de interventies in de financiële sector.  Het CPB brengt vier maal per jaar kortetermijnramingen uit van het EMU-saldo en de EMU-schuld. Daarnaast publiceert het CPB voor de verkiezingen en na de totstandkoming van de nieuwe regering na de verkiezingen middellangetermijnverkenningen. Ook in de doorrekening van verkiezingsprogramma's en van het regeerakkoord komen EMU-saldo en EMU-schuld aan de orde.

Onderzoek naar de collectieve sector

Een voorbeeld van een CPB-onderzoek naar de collectieve sector in den brede is een studie naar de taakverdeling tussen de rijksoverheid, provincies en gemeenten vanuit historisch en economisch-theoretisch perspectief. In deze studie ´Fiscal decentralisation in the Netherlands History, current practice and economic theory´ komen de volgende vragen aan bod: Moeten Nederlandse gemeenten veel verder fuseren, zoals in de heroverwegingsrapporten wordt gesuggereerd? Moeten de stadsregio's inderdaad worden afgeschaft? En hoe efficiënt is de rol van de 150 jaar oude provincies bij de ruimtelijke ordening?

Een ander voorbeeld is onderzoek naar de overheidsschuld. In de CPB Policy Brief 'Naar een prudent niveau van de overheidsschuld' komt aan de orde wat een prudent niveau van de Nederlandse overheidsschuld is.

Een andere CPB-studie is het onderzoek naar de invloed van de vergrijzing op de houdbaarheid van de overheidsfinanciën: ´Vergrijzing verdeeld; toekomst van de Nederlandse overheidsfinanciën´.

Decentrale overheden

Decentrale overheden spelen een belangrijke rol in het aanbod van publieke voorzieningen en met de voorgenomen decentralisaties op het sociaal domein krijgen ze er een aantal substantiële taken bij. Een recente CPB Notitie heeft een aantal kansen en risico’s van deze decentralisaties in kaart gebracht. Op verzoek van de Ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Financiën en van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten zal dit onderwerp er in de komende jaren verder uitgediept en verbreed worden. Eerder verscheen er al een Engelstalige studie naar de taakverdeling tussen de rijksoverheid, provincies en gemeenten vanuit historisch en economisch-theoretisch perspectief.  

Meest recente publicaties