De werkloosheidsuitkering, de arbeidsongeschiktheids- verzekering, de bijstand en de AOW, de collectieve oudedagsvoorziening. Nederland is een welvaartsstaat en die welvaartsstaat vergt continu onderhoud, daarom wijdt het CPB er veel onderzoek aan.
Een belangrijke verantwoordelijkheid van de rijksoverheid is de inrichting van de welvaartsstaat. Hieronder vallen zowel de sociale zekerheid als de inkomensverdeling van de bevolking. De uitgaven aan sociale zekerheid beslaan in Nederland ongeveer een kwart van de totale collectieve uitgaven.
Het is daarmee vanuit financieel perspectief één van de belangrijkste taken van de Nederlandse rijksoverheid. De inkomensverdeling wordt met name beïnvloed door het belastingstelsel. Daarbij zijn vooral de hoogte van de belastingtarieven van belang en de belastingkortingen en toeslagen die ten goede komen aan iedereen of juist alleen aan specifieke groepen.
Het CPB verricht divers werk op het terrein van de sociale zekerheid. Ten eerste maakt het CPB ramingen voor de korte, middellange en lange termijn van het aantal uitkeringen en de daarmee gepaard gaande gevolgen voor de overheidsfinanciën. Deze worden onder andere gepubliceerd in de Macro Economische Verkenning (MEV), het Centraal Economisch Plan (CEP), de Economische Verkenning voor de middellange termijn (EV) en langetermijnstudies over de houdbaarheid van de overheidsfinanciën en de vergrijzing.
Ten tweede evalueert het CPB diverse beleidsmaatregelen op het terrein van sociale zekerheid. De laatste decennia zijn veel hervormingen doorgevoerd, bijvoorbeeld de invoering van de WIA en de WWB. Het CPB maakt voor al deze hervormingen een inschatting van de effecten op zowel korte als (middel)lange termijn en analyseert daarnaast in enkele gevallen achteraf wat het effect ervan is geweest.
Ten derde verricht het CPB ook breder onderzoek op het terrein van de sociale zekerheid, waarbij wel de relevantie voor het beleid voorop staat. Dit betreft onder andere onderzoek naar (toekomstige) ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en studies naar mogelijke beleidsmaatregelen en de effecten daarvan.
De ontwikkeling van de koopkracht wordt met name bepaald door het verschil tussen de loonstijging en de inflatie (hoeveel heb ik dit jaar meer te besteden dan vorig jaar?), maar daarnaast speelt ook het beleid een belangrijke rol. De koopkracht is sterk afhankelijk van zowel de sociale zekerheid als de diverse belastingen en toeslagen.
Het CPB maakt analyses van de effecten van beleid op de koopkracht voor de korte en middellange termijn. Deze worden onder andere gepubliceerd in de MEV en het CEP. Daarnaast besteedt het CPB ook aandacht aan de effecten van inkomensmaatregelen op de lange termijn, waarbij de nadruk ligt op de effecten op de arbeidsmarkt. Ten slotte doet het CPB onderzoek naar de inkomensbronnen en de ontwikkeling van de inkomens gedurende de levensloop.
Belastingen en toeslagen hebben een groot effect op het besteedbaar inkomen en daarmee de inkomensverdeling, de prijzen van goederen en diensten, winsten en vermogensvorming. Het CPB streeft ernaar de economische effecten van de belangrijkste belastingen in Nederland goed in kaart te brengen. Betreffende belastingen op ondernemen richt het onderzoek zich op de verschillen in fiscale behandeling van IB ondernemers (waaronder zzp-ers), werknemers en vennootschappen. Daarnaast is er veel aandacht voor de directeur-grootaandeelhouder. Voor internationaal opererende multinationals focust het CPB zich op de bilaterale belastingverdragen, bronbelastingen en winstvrijstellingen. De effecten van de BTW worden op nationaal en Europees niveau onder de loep genomen, zoals de verstorende effecten van het lage tarief en vrijstellingen. Het CPB leidt een Europees consortium dat op verzoek van DG Taxud van de Europese Commissie onderzoek verricht naar de imperfecties van het huidige BTW stelsel. Ook de belastingen op vermogen staan op de onderzoeksagenda, zoals de fiscale behandeling van sparen, pensioenopbouw en de eigen woning.
De marginale belastingdruk en de sociale verzekeringen hebben een effect op het arbeidsmarktgedrag van individuen. Daarmee hebben ze een effect op het arbeidsaanbod, de werkloosheid en de lonen. Het CPB heeft een microsimulatiemodel ontwikkeld om deze effecten in te schatten, dat begin 2014 in gebruik wordt genomen. Het gaat hierbij om veranderingen in de marginale belastingtarieven, heffingskortingen en toeslagen waaronder de kinderopvangtoeslag. Het model bepaalt hiervan de structurele effecten op werkgelegenheid en het overheidsbudget.
De overheid drukt op verschillende manieren een stempel op de woningmarkt. Subsidies, welstandsafspraken of bijvoorbeeld fiscale regelingen hebben gevolgen voor kopers, huurders, bouwers en corporaties. Het CPB doet onderzoek naar overheidsbeleid op dit terrein en het functioneren van deze markt. Voor analyses van hervormingen in het woonbeleid maakt het CPB onder meer gebruik van het woningmarktmodel, dat in 2010 ontwikkeld is. Daarin wordt het functioneren van huur- en koopwoningmarkt in hun onderlinge samenhang beschreven.
naar boven
De verschillen tussen huishoudens zijn groot als het gaat om vermogens en schulden. In deze notitie brengen we de heterogeniteit tussen huishoudens in kaart. We bekijken de verschillende componenten in samenhang, inclusief de pensioenvermogens. We hebben de huishoudens ingedeeld naar leeftijd, naar arbeidssituatie (werknemer of zelfstandig) en naar woonsituatie (eigen woning of huur).
CPB Notitie | 29 maart 2018
50 pagina's | pdf document, 1.3 MB
Het verschil in belastingdruk voor een- en tweeverdieners is sterk opgelopen. De vraag rijst of een verdere stijging wenselijk is met het oog op gelijkheid en doelmatigheid. Door voorgenomen beleidsmaatregelen loopt het verschil in belastingdruk voor een- en tweeverdieners in de toekomst verder op.
CPB Policy Brief 2018/03 | 15 februari 2018
20 pagina's | pdf document, 3.3 MB
Een intertemporele en internationale analyse van de belastingdruk voor paren in Nederland.In dit achtergronddocument analyseren we de belastingdruk van een- en tweeverdieners in Nederland.
CPB Achtergronddocument | 15 februari 2018
44 pagina's | pdf document, 1.8 MB
Het afgelopen decennium was het beleid in Nederland gericht op het bevorderen van de arbeidsparticipatie, mede vanwege de houdbaarheid van de overheidsfinanciën in het licht van de vergrijzing, en een gelijkere verdeling van arbeid en zorg tussen mannen en vrouwen.
CPB Discussion Paper 375 | 15 februari 2018
60 pagina's | pdf document, 3.6 MB
Volgens economische theorie zorgt belastingheffing voor een wig tussen private en publieke baten, waardoor arbeidsaanbod, consumptie en investeringen worden verstoord; dit leidt tot welvaartsverlies.
CPB Discussion Paper 370 | 24 januari 2018
26 pagina's | pdf document, 1.3 MB
