Herverdeling in een levensloopperspectief
Lees ook het bijbehorende technische CPB Achtergronddocument.
De effecten van beleidsmaatregelen op de welvaartsverdeling zijn op lange termijn vaak heel anders dan op korte termijn. Dit wordt veroorzaakt door levenscycluseffecten: mensen maken gedurende hun leven wijzigingen door in inkomen, inkomensbron, huishoud- en sociaaleconomische situatie. Een verlaging van de AOW-uitkering, bijvoorbeeld, gecombineerd met een algemene lastenverlaging zorgt ervoor dat jongeren er op korte termijn op vooruit gaan. Op lange termijn worden zij echter geconfronteerd met het nadeel van de uitkeringsverlaging. In deze Policy Brief wordt voor twee maatregelen nagegaan hoe ze voor de verschillende leeftijds- en inkomensgroepen uitwerken als de gehele resterende levensloop in de berekening wordt betrokken. Hierbij wordt ook rekening gehouden met de baten van de collectieve voorzieningen in natura, zoals zorg. Nog niet eerder zijn de effecten op de welvaartsverdeling op deze wijze in kaart gebracht.
De uitkomsten laten zien dat de levenscycluseffecten bij bepaalde maatregelen een belangrijke rol spelen. Dit is met name het geval als de maatregel is gericht op bepaalde leeftijdsgroepen. Ook het meenemen van de baten in natura kan een grote invloed hebben op de uitkomsten. Door het hanteren van het ruimere perspectief wordt een meer volledig beeld gegeven van hoe de maatregelen de verschillende groepen van belanghebbenden - hoge en lage inkomens, jong en oud - raken. De hier gepresenteerde benadering is daardoor een nuttige aanvulling op de koopkrachtplaatjes die de inkomenseffecten van beleid in een specifiek jaar in de nabije toekomst weergeven en geen rekening houden met baten in natura. De ruimere benadering is echter ook zeer bewerkelijk en wordt daardoor vooralsnog niet toegepast in de reguliere CPB-publicaties zoals de Macro Economische Verkenning en het Centraal Economisch Plan.
De twee onderzochte hervormingsrichtingen zijn een verlaging van de AOW-uitkering en een versobering van ouderenzorg. De uitgavenverlagingen die deze opleveren, worden teruggesluisd in de vorm van een algemene lastenverlichting. Dit zijn maatregelen waarbij de levenscyclus een belangrijke rol speelt. De effecten van deze maatregelen blijken bij het levensloopperspectief voor personen in de werkende leeftijden veel minder gunstig dan op korte termijn. Dit is vooral het geval bij de lage inkomensdecielen omdat de uitgavenverlagingen bij deze groep het zwaarst wegen. Dit is met name het geval als de lastenverlichting meestijgt met het inkomen waardoor het profijt hiervan voor deze groep laag is. Toekomstige generaties profiteren gemiddeld van deze maatregelen.