Vertraagde loonontwikkeling in Nederland ontrafeld
De lagere reële loonstijging is voor een belangrijk deel terug te voeren op de beperkte groei van de arbeidsproductiviteit.
De nominale loonstijging is ook lager door de lage inflatie. Deze ontwikkelingen zien we al vanaf de jaren tachtig optreden, maar sinds 2014 zijn de arbeidsproductiviteitsgroei en de inflatie verder gedaald ten opzichte van de periode voor de crisis. Daarnaast nemen de reële lonen ook nog minder toe dan de arbeidsproductiviteit, wat betekent dat het loonaandeel in de meeste jaren afneemt. De daling van het loonaandeel is echter kleiner dan die van de arbeidsproductiviteitsgroei en daarmee is de lagere arbeidsproductiviteitsgroei de belangrijkste reden dat de reële lonen minder stijgen. Nederland is daarin niet uniek. Deze ontwikkelingen treden ook internationaal op.
De flexibele schil in Nederland zorgt ervoor dat de loongroei minder afneemt in een recessie en minder toeneemt in een economische opgang. Zowel medewerkers met een tijdelijk contract als uitzendkrachten zorgen via samenstellingseffecten voor minder fluctuaties in de loongroei. Wanneer de economie aantrekt, worden er relatief veel werknemers op een tijdelijk contract aangenomen en relatief veel uitzendkrachten ingezet. Omdat beide gemiddeld een lager loon hebben, remt dit de gemiddelde loongroei op nationaal niveau. Tijdens een laagconjunctuur verliezen tijdelijke werknemers en uitzendkrachten als eersten hun baan, waardoor de gemiddelde loongroei op macroniveau minder afzwakt.
We kunnen niet bepalen of de toename van flexibele arbeid tot een structureel lagere loongroei leidt. In onze analyses kijken we, afhankelijk van de beschikbare data, naar zowel werknemers met een flexibel contract als naar zelfstandigen in verschillende landen, sectoren en individuele bedrijven. Op basis van de resultaten kunnen we geen structureel effect van flexibilisering op de loongroei vaststellen.
Globalisering, technologische vooruitgang en marktmacht kunnen een rol spelen bij de loongroei. In de wetenschappelijke literatuur worden deze factoren genoemd als mogelijke verklaring voor de daling van het loonaandeel. Tegelijkertijd hebben in ieder geval de eerste twee factoren ook een positief effect op de arbeidsproductiviteit. Daarmee is het effect op de reële loongroei niet eenduidig. Voor Nederland kunnen deze factoren van belang zijn, maar op basis van ons huidige onderzoek kunnen we niet aangeven of en in welke mate dat het geval is. De moeilijkheid daarbij is vooral dat genoemde factoren moeilijk meetbaar zijn. Dat er geen verband is tussen de gebruikte indicatoren en de loongroei kan dus ook betekenen dat de indicatoren het onderliggende mechanisme niet goed meten.
Om de reële lonen in de toekomst sterker te laten stijgen is het van belang dat de arbeidsproductiviteit sneller toeneemt; overheidsbeleid kan hier een bijdrage aan leveren. Zowel beleid op het gebied van menselijk kapitaal en innovatie als aanpassingen van productmarkt- en arbeidsmarktinstituties kunnen bijdragen aan een hogere arbeidsproductiviteitsgroei en een stijging van het loonaandeel.
De loongroei is onderzocht met een drietal analyses, grotendeels op basis van bedrijvendata.
Ten eerste rafelt een shift-share-analyse de totale groei van de lonen (en gerelateerde variabelen) uiteen in de groei binnen groepen bedrijven en de bijdrage van samenstellingseffecten. Hieruit blijkt dat de rol van samenstellingseffecten sinds 2001 gemiddeld beperkt is. Ook de afname van loongroei en loonaandeel na de grote recessie zijn niet hoofdzakelijk het resultaat van verschuivingen naar bedrijven met een relatief laag loon(aandeel).
Ten tweede kijken we via regressieanalyses naar de samenhang tussen enerzijds de groei in lonen, de arbeidsproductiviteitsgroei en de verandering van het loonaandeel en anderzijds diverse structurele factoren (globalisering, flexibilisering, marktmacht en automatisering). We vinden in de regel geen statistisch significante effecten op de loonontwikkeling van de mate van flexibilisering of andere structurele ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. De coëfficiënten kunnen overigens niet causaal geïnterpreteerd worden, maar beschrijven veeleer correlaties. Het feit dat we geen (sterke) verbanden hebben kunnen vaststellen kan deels samenhangen met beperkingen van de data.
Ten derde presenteren we beschrijvende statistiek met betrekking tot de loonverdeling. Deze suggereert dat neerwaartse loonrigiditeit tijdens en na de grote recessie een rol heeft gespeeld.
Authors
De internationale literatuur geeft verschillende mogelijke verklaringen voor de vertraagde loonontwikkeling zoals globalisering, technologische ontwikkeling en, specifiek voor Nederland, flexibilisering. Met behulp van een panelanalyse met 21 OESO-landen hebben we gekeken of hier empirische aanwijzingen voor te vinden zijn. Hierbij hebben we zowel gekeken naar een relatie met de reële loonontwikkeling, als een relatie met de arbeidsproductiviteitsgroei en de ontwikkeling van het loonaandeel.
We vinden geen robuuste resultaten die een relatie met globalisering, technologische ontwikkeling, vakbondsmacht en sociale overheidsuitgaven laten zien. Hier spelen mogelijk de beperkingen van de data, zoals dat de concepten lastig te operationaliseren zijn, een rol.
Wel zien we dat het aandeel tijdelijke werknemers de negatieve correlatie tussen de werkloosheid en de reële lonen dempt. Dit betekent dat een groter aandeel tijdelijke werknemers zowel de afzwakking van de loongroei verkleint in een neergaande conjunctuur als de versnelling van de loongroei in de opgaande conjunctuur. Dit mechanisme is met name voor Nederland relevant gezien het relatief grote aandeel tijdelijk werknemers.
Authors
De nationale loongroei wordt vooral bepaald door loongroei binnen sectoren. Verschuivingen tussen sectoren leveren een geringe bijdrage aan de lage loongroei over de gehele periode. In de meest recente jaren is de bijdrage van verschuivingen tussen sectoren echter groter. In 2017 leidt de relatieve verschuiving in de financiële sector, openbaar bestuur, horeca en vooral de uitzendbranche tot een lagere loongroei van ongeveer 0,5%.
Met behulp van een panelanalyse analyseren we op sectoraal niveau de samenhang van flexibilisering van de arbeidsmarkt en andere structurele ontwikkelingen, zoals globalisering en technologische vooruitgang, met de loongroei. We vinden geen robuuste resultaten van deze structurele factoren op de loongroei. Het effect van het aandeel flexibele werknemers en zzp’ers op de reële loongroei is moeilijk te interpreteren door twijfels over causaliteit.
Authors
Authors
