Modellen hebben af en toe snoei- en knipbeurt nodig

Ik werk zelf met het model Taxus, waarmee we ramingen maken van de belastingopbrengsten. De naam Taxus, bedacht door collega Eugene Verkade, komt van tax natuurlijk, maar is ook een verwijzing naar de taxusconifeer. Een struik die langzaam elk jaar een beetje groeit, net als de opbrengst van veel belastingen. Soms lijkt Taxus echter wel meer op mijn vroegere kip-buxus dan op een langzaam groeiende taxusstruik. Als we niet oppassen, groeit er van alles aan het model, waardoor het zijn oorspronkelijke vorm verliest.

Scheve takken

Taxus bevat op dit moment zo’n zeventig belastingsoorten. Voor elke belastingsoort maken we een raming van de opbrengst, waarbij we rekening houden met de ontwikkeling van de economie, maar ook met de gevolgen van nieuwe beleidsmaatregelen. Samen zorgt dit voor een raming van de totale belastingontvangsten van de overheid. En deze raming speelt weer een belangrijke rol in de raming van het EMU-saldo en de schuld, oftewel, hoe het ervoor staat met de financiën van de overheid. We gebruikten Taxus bijvoorbeeld bij de analyse van de Voorjaarsnota die deze week werd gepubliceerd.

Een uitspruitend model heeft meestal een praktische reden. Tijdens ramingen speelt er soms van alles in de buitenwereld en dan moet het model opeens aangepast worden om daarmee rekening te houden. In Taxus was dat een tijdje terug bijvoorbeeld het corona-uitstel. Ondernemers die door de coronapandemie moeite hadden om hun belastingen op tijd te betalen, konden uitstel van betaling krijgen. Eind 2022 zijn deze ondernemers begonnen met het terugbetalen van deze belastingschulden, waarvoor ze vijf jaar de tijd hebben. Ons belastingmodel had hier nog niet eerder op deze schaal mee te maken gehad. Belastingen die wel verschuldigd zijn, maar later, soms jaren later, pas betaald worden.  
Toen het corona-uitstel ingevoerd werd, is tijdens de raming in alle haast het model aangepast om rekening te kunnen houden met zulke vertraagde betalingen. Het werkt, maar er was geen tijd om dit netjes in de modelstructuur in te passen. Een scheve tak dus, die we nu weer netjes recht willen snoeien.

Kip of haan?

Mijn moeder knipte de kip-buxus altijd uit de losse pols. Daardoor leek de struik de ene keer meer op een kip en een volgende keer meer op een haan. Ook onze modellen kunnen van vorm veranderen, al gaat daar wel veel denkwerk achter schuil. 

Een van de vragen die nu bij Taxus speelt is: welk detailniveau moet het model hebben? Dat er veel detail mogelijk is, wil niet zeggen dat dat ook wenselijk is. Om het model overzichtelijk en beheersbaar te houden, helpt het om onderdelen die niet per se nodig zijn te schrappen. Een belangrijk hulpmiddel hierbij is de vraag: wat is het doel van het model? Want modellen zijn altijd een hulpmiddel en het doel bepaalt welke vormgeving daarbij het beste past. 
Het hoofddoel van Taxus is het ramen van de totale belastingontvangsten van de overheid. Daarvoor is het belangrijk dat we de grootste belastingen, de loon- en inkomstenbelasting, de btw, de vennootschapsbelasting en de premies, goed ramen. Samen bepalen deze belastingsoorten het overgrote deel van de totale belastingopbrengst en dus spelen ze een belangrijke rol in ons model. Daarom hebben we onlangs de ramingsregel voor de btw vernieuwd, en ook de raming van de vennootschapsbelasting wordt herzien. 

Daarnaast gebruiken we Taxus ook als het gaat om beleidsvragen op het gebied van belastinginkomsten. Om dat te kunnen doen, is het nodig om op een groter detailniveau te ramen. De energiebelasting, bijvoorbeeld, is een interessante belasting op dit gebied. De opbrengst is over het algemeen zo’n 4 miljard euro,  maar 1% van de totale belastingontvangsten (als we de belastingvermindering meetellen), maar toch speelt er genoeg. Zo was in 2023 de opbrengst een stuk lager, doordat huishoudens en bedrijven bespaarden op hun gasgebruik, als gevolg van de hoge energierekening. Vorig jaar zagen we juist dat de opbrengst toenam doordat de tarieven voor aardgas verhoogd zijn. Tegelijkertijd is het verbruik nog niet terug op het niveau van voor de energiecrisis. Het is onzeker hoe dit zich verder ontwikkelt. Daarnaast staan er in de komende jaren ook nog verschillende tariefswijzigingen op de planning. Genoeg reden dus om deze belasting op te nemen in ons model. 

Tot slot is de output van Taxus ook weer input voor andere modellen, zoals EMU, ons overheidsuitgavenmodel, en SAFFIER, het macro-economische model. Ook dit stelt eisen aan wat we wel en niet opnemen in Taxus, afhankelijk van wat deze modellen nodig hebben. Met modelonderhoud zijn we dan ook de komende tijd hard aan de slag. Zodat Taxus na een flinke snoeibeurt en misschien een schepje compost erbij weer op een goedgevormde buxusstruik lijkt.