CPB en SCP: alternatieven voor vaste boekenprijs

Dit concluderen het Centraal Planbureau en het Sociaal en Cultureel Planbureau in de evaluatie van de effectiviteit en doelmatigheid van de vaste boekenprijs waar zij momenteel aan werken op verzoek de Ministeries van Economische Zaken en van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Publicatie van de gehele evaluatie staat gepland voor de week van 22 april. Onjuiste en onvolledige berichtgeving in de pers over dit nog niet afgeronde onderzoek vormt voor de planbureaus aanleiding om nu al met de belangrijkste conclusies naar buiten te komen.

De vaste boekenprijs: voor- en nadelen
De vaste boekenprijs houdt in dat boekverkopers niet mogen concurreren op de prijs van boektitels, waardoor deze boeken overal even duur zijn. Hierdoor is kruissubsidie mogelijk: de winst op goed lopende titels kan gebruikt worden om minder goed lopende titels te subsidiëren. Een voordeel is ook dat boekhandels met een breed assortiment niet (direct) worden weggeconcurreerd door boekhandels met alleen snellopende titels.
Daar staat tegenover dat de vaste boekenprijs niemand verplicht tot inspanning ten behoeve van de cultuurpolitieke doelstellingen. Verder beschermt de vaste boekenprijs niet tegen bijvoorbeeld versmalling van het assortiment als gevolg van concentratie-tendensen in de markt (zoals de vorming van boekhandelketens).

Drie mogelijke alternatieven
Voor de huidige vaste boekenprijs zijn drie alternatieven denkbaar vanuit een oogpunt van effectiviteit en doelmatigheid:

1. Een (in de tijd) afgebakende vaste boekenprijs waarbij de tijdsduur bijvoorbeeld beperkt wordt tot een half jaar. Deze optie lijkt even effectief in het bereiken van de cultuurpolitieke doelstellingen als de bestaande vaste boekenprijs maar verstoort de markt minder en kan daardoor doelmatiger zijn.

2. Een (gerichte) subsidie voor boekverkopers in plaats van de vaste boekenprijs.
Deze optie lijkt evenzeer effectief, maar kan aanleiding geven tot veel bureaucratie, omslachtige procedures en juridisch getouwtrek.

3. Afschaffen van de vaste boekenprijs.
Voordeel is dat de markt bepalend wordt bij de prijsvorming, de ontwikkeling van de dienstverlening en de afstemming van het aanbod op de vraag. Nadeel is echter de grote onzekerheid: in het beste geval komen boeken breder beschikbaar dan bij de vaste boekenprijs. Het is echter ook mogelijk dat afschaffing leidt tot vermindering van het aantal kleine boekhandels die zich met hun assortiment of service onvoldoende onderscheiden van bijvoorbeeld supermarkten die alleen maar bestsellers aanbieden. Verwacht wordt overigens, dat de betere boekhandel met een aantrekkelijk assortiment en goede service hiervan weinig schade zal ondervinden.

Politieke afweging
De afweging van de kosten en baten van de alternatieven en het bestaande instrumentarium is een zaak die buiten het domein van economische afwegingen ligt. De keuze zal afhankelijk zijn van het (politieke) gewicht dat men aan instandhouding van kleine boekhandels toekent en van de cultuurpolitieke risico's die men in dit opzicht wenst te nemen.