Economie komt niet op stoom

Economische vooruitzichten juni 2004:

• Naar verwachting groeit de Nederlandse economie in zowel 2004 als 2005 met 1,25%. In zowel historisch als internationaal perspectief is sprake van een traag economisch herstel.
• Het aantal werklozen blijft voorlopig nog gestaag oplopen, tot gemiddeld 7,25% van de beroepsbevolking in 2005.
• Met name volgend jaar komt het reëel beschikbaar inkomen van gezinnen onder druk te staan als gevolg van een daling van het reële loon en hogere belastingen en premies.
• Het EMU-tekort komt dit jaar waarschijnlijk uit op 3% van het BBP. Voor volgend jaar wordt een daling van het tekort verwacht, tot 2,75%.

Dit zijn enkele hoofdlijnen uit de vandaag gepubliceerde korte-termijnraming van het CPB. De economische vooruitzichten zijn gepubliceerd in de CPB Nieuwsbrief, die voortaan ieder kwartaal zal verschijnen (zie het gelijktijdig verschenen persbericht, 'CPB introduceert Nederlandstalige en Engelstalige Nieuwsbrieven').

DE WERELDECONOMIE

Hoge olieprijs dempt tempo van economisch herstel
De olieprijs is dit jaar verder gestegen en noteerde begin juni 39 dollar per vat Brent olie. Dit is het hoogste niveau sinds begin jaren negentig, aan de vooravond van de Golfoorlog. Gecorrigeerd voor inflatie valt de huidige olieprijs nog mee. Tijdens de tweede oliecrisis, begin jaren tachtig, lag de olieprijs in reële termen 70% hoger. Door de sterke vraag naar olie in de Verenigde Staten en Azië, het risico van terroristische aanslagen in Saoedi-Arabië en de lage voorraden op de oliemarkt zal de olieprijs in de komende anderhalf jaar waarschijnlijk hoog blijven. In de raming ligt besloten dat de olieprijs licht daalt, van gemiddeld 34 dollar per vat dit jaar tot 32 dollar komend jaar. De hoge olieprijs zal de opgaande mondiale conjunctuur wat dempen, maar niet leiden tot een nieuwe neergang van de wereldeconomie.

Sterke groei in Amerika; aarzelend herstel in eurogebied
In de Verenigde Staten duurde de groeispurt in de eerste maanden van dit jaar voort. De vooruitzichten voor de Amerikaanse economie blijven gunstig, hoewel het macro-economische beleid minder expansief wordt. De economische groei komt dit jaar naar verwachting uit op 4,75%. Daarna zwakt de groei af tot 3,5% in 2005.
In het eurogebied nam het volume van het bruto binnenlands product (BBP) volgens voorlopige cijfers toe met 0,6% in het eerste kwartaal ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Dit is weliswaar een lichte versnelling ten opzichte van de 0,4% in het vierde kwartaal, maar het economisch herstel is nog steeds aarzelend. Het trage hersteltempo houdt naar verwachting de komende anderhalf jaar aan. De hoge olieprijs en de dure euro dempen de economische groei. De geraamde groei in het eurogebied is 1,75% in 2004, oplopend tot 2,25% in 2005.

DE NEDERLANDSE ECONOMIE

Economie komt niet echt op stoom
De Nederlandse economie lijkt de recessie definitief vaarwel te hebben gezegd. Er is echter geen sprake van een stevig economisch herstel, noch van een versnelling van de groei. Zowel dit jaar als volgend jaar bedraagt de economische groei naar verwachting 1,25%. Daarbij moet worden bedacht dat de groei van de wereldeconomie in 2005 waarschijnlijk ook niet versnelt. De Nederlandse economie blijft in beide jaren slechter presteren dan de economie van het eurogebied in totaal. Ook blijft de groei nog aanzienlijk beneden de potentiële groei van de Nederlandse economie. Bezuinigingen op de overheidsuitgaven, lastenverzwaringen, hogere pensioenpremies en loonmatiging zetten de binnenlandse bestedingen onder druk.

Uitvoer draagt groei
Hoewel de economische groei dit en volgend jaar in zijn geheel wordt gedragen door de uitvoer, kunnen Nederlandse exporteurs slechts gedeeltelijk profiteren van de sterke groei van wereldeconomie. De sterk gestegen arbeidskosten en de waardestijging van de euro hebben de concurrentiepositie onder druk gezet. Hierdoor zal de groei van de 'Made in Holland'-uitvoer bescheiden blijven, zodat exporteurs verder marktaandeel verliezen. De verwachte toename van de wederuitvoer kan met groeicijfers van boven de 10% wel uitbundig genoemd worden. Nederland huisvest veel distributiecentra voor ICT-producten en juist de buitenlandse vraag naar deze producten neemt stormachtig toe. Het effect van de wederuitvoer op de economische groei is echter beperkt doordat deze goederen in Nederland slechts een kleine bewerking ondergaan.

Consumptie groeit nauwelijks bij dalende koopkracht
Gezinnen zijn vorig jaar hard op de rem gaan staan. De particuliere consumptie daalde maar liefst 1,2% en de besparingen liepen flink op. Door het wegebben van de negatieve vermogenseffecten van de gedaalde beurskoersen zal de consumptie dit en volgend jaar niet verder afnemen. Maar groeien zullen de bestedingen ook nauwelijks. Dat de consumptie dit jaar nog met 0,75% toeneemt, is vooral het gevolg van de pakketverkleining van het ziekenfonds. Gezinnen moeten voortaan zelf bijvoorbeeld de fysiotherapeut en de tandarts betalen. Door de ongunstige ontwikkeling van het reëel beschikbaar gezinsinkomen groeit de consumptie volgend jaar naar verwachting helemaal niet meer. De koopkracht van gezinnen daalt door de negatieve reële loonontwikkeling (de gemiddelde loonstijging is lager dan de inflatie), de hogere pensioenpremies en de lastenverzwaringen.

Daling investeringen ten einde
De investeringen van bedrijven zullen dit jaar - voor het eerst in drie jaar - naar verwachting niet verder afnemen. Volgend jaar kunnen ze zelfs weer licht toenemen, met 1%. Met het aantrekken van de orderportefeuilles is het producentenvertrouwen de afgelopen tijd sterk toegenomen. Toch zal het herstel van de investeringen vooralsnog bescheiden blijven. De productiegroei blijft dit en komend jaar gematigd, zodat de bezettingsgraad niet sterk zal toenemen. Bovendien blijft de winstgevendheid van het bedrijfsleven laag. De winsten profiteren wel van het herstel van de productiviteit en de gematigde loonontwikkeling, maar dat wordt deels weer tenietgedaan door hogere pensioenpremies en de sterk gestegen olieprijzen.

Arbeidsmarkt zorgwekkend
De situatie op de arbeidsmarkt kan zorgwekkend worden genoemd. Momenteel loopt de werkloosheid met 10 à 15 duizend personen per maand op, wat leidt tot een geraamde gemiddelde werkloosheid over 2004 van 6,75%. De geringe productiegroei en de lage winstgevendheid dwingen bedrijven opnieuw hun personeelsbestand in te krimpen. Bovendien stijgt de werkgelegenheid in de collectieve sector nauwelijks vanwege de bezuinigingen. De totale werkgelegenheid zal volgend jaar naar verwachting weer licht stijgen. Maar omdat de beroepsbevolking sterker groeit, loopt de werkloosheid verder op, tot gemiddeld 7,25% van de beroepsbevolking in 2005.

Lage inflatie...
Onder meer door de prijzenoorlog in de supermarkten is de inflatie begin dit jaar tot iets boven de 1% gedaald. De laatste twee maanden is de geldontwaarding weer wat toegenomen, tot 1,5% in mei. Dit kwam mede door de doorwerking van de verhoging van de tabaksaccijns en de hogere benzineprijzen. De inflatie zal dit jaar naar verwachting uitkomen op gemiddeld 1,5% en volgend jaar op 1,25%. Tegenover de doorwerking van de hoge olieprijzen staan het effect van de sterke euro - waardoor producten uit het buitenland goedkoper worden - en de afname van arbeidskostenstijging.

...nog lagere loonstijging
Door de afnemende inflatie en de oplopende werkloosheid stijgen de lonen ook steeds minder. Dit jaar zal het contractloon in de marktsector naar verwachting met 1,25% toenemen, ofwel net iets minder dan de inflatie. Rekening houdend met reeds afgesproken cao's voor 2004 betekent dit een loonstijging van nagenoeg nul procent in nog af te sluiten contracten. In 2005 zal de contractloonstijging naar verwachting verder afnemen (tot 0,75%), wat neerkomt op een loonstijging van ongeveer het inflatieniveau in nieuwe cao's. De vakbonden zijn volgend jaar niet langer gebonden aan de nullijn door het stuklopen van de besprekingen over prepensioen en levensloop.

EMU-saldo op het randje van 3%-norm
Het EMU-tekort heeft vorig jaar de 3%-norm van het Stabiliteits- en Groeipact overschreden. Dit was het gevolg van de lage economische groei en tegenvallers bij de lokale overheden en de zorguitgaven. Dit jaar dreigde opnieuw een overschrijding. Maar dankzij de extra maatregelen van het kabinet in de Voorjaarsnota zal het begrotingstekort met 3% van het BBP waarschijnlijk net op het randje kunnen blijven. Het EMU-tekort zal volgend jaar naar verwachting iets verder verbeteren, tot 2,75% van het BBP.

Verder in CPB Nieuwsbrief 2004/1
Naast de economische vooruitzichten voor 2004 en 2005 besteedt dit eerste nummer van CPB Nieuwsbrief onder meer aandacht aan het project Zuidas in Amsterdam, de Nederland-desk van de OESO te Parijs en de reorganisatie van het CPB. Voorts bevat de nieuwsbrief een volledig overzicht van de CPB-publicaties van de afgelopen maanden. Tegelijk met deze Nederlandstalige nieuwsbrief verschijnt ook de beknoptere Engelstalige CPB Newsletter, met naast de nieuwe ramingen en het publicatieoverzicht één artikel, te weten over de relatie tussen loonmatiging en arbeidsproductiviteit.

CPB Nieuwsbrief is (gratis) beschikbaar als PDF-bestand.