Drijft ICT de Nederlandse productiviteitsgroei omhoog?
ICT geeft achterblijvende arbeidsproductiviteitsgroei een impuls
ICT kan hier in belangrijke mate aan bijdragen.
Dit staat in het vandaag verschenen CPB Document no. 16, 'Does ICT boost Dutch productivity growth?' van Henry van der Wiel. De studie is een kwantitatieve analyse van de effecten van ICT op de Nederlandse economie, en in het bijzonder op de arbeidsproductiviteitsontwikkeling voor de periode 1980-2000. Naast de macro-economische effecten brengt het onderzoek ook de effecten van ICT op verschillende bedrijfstakken in beeld. Ook plaatst de studie de resultaten in internationaal perspectief. Tot slot biedt het onderzoek inzicht in de effecten van ICT-toepassing op de mogelijke economische groei op middellange termijn. Dit sluit aan bij de op 27 november jl. gepresenteerde Economische Verkenning 2003-2006, waarvoor het vandaag gepubliceerde CPB-Document 16 als input heeft gediend.
In de jaren negentig van de vorige eeuw nam de arbeidsproductiviteit in de marktsector met circa 1,25% per jaar toe, tegen zo'n 2% in de jaren tachtig. Lange tijd leek de afzwakkende productiviteitsgroei geen Nederlands probleem te zijn, daar ook andere landen waaronder de VS kampten met hetzelfde patroon. Recente cijfers maken echter duidelijk dat de Nederlandse productiviteitsgroei achterblijft bij landen van de Europese Unie, maar vooral bij de VS. Mede door de productie en toepassing van ICT is de Amerikaanse arbeidsproductiviteit sinds 1995 aanzienlijk versneld.
In hoeverre heeft Nederland tot nu toe de vruchten van ICT geplukt? De productiviteit in de Nederlandse marktsector groeide in de jaren negentig minder sterk dan in de jaren tachtig. Maar de laatste jaren is een omslag zichtbaar. Deze omslag lijkt alleszins te maken te hebben met ICT. In de analyse is de marktsector onderverdeeld in drie sectoren: producenten van ICT-goederen en -diensten, ICT-intensieve bedrijfstakken en overige bedrijfstakken. De producenten van ICT-producten en -diensten boekten forse productiviteitswinsten en droegen sterk bij aan de recente productiviteitsversnelling in de marktsector. Vooral de telecomsector verhoogde de productiviteit fors door de doorbraak van mobiele telefoons en internet. Daarnaast versnelde de arbeidsproductiviteitsgroei van ICT-intensieve bedrijfstakken behoorlijk. Echter, in de overige bedrijfstakken vertraagde de productiviteitsontwikkeling verder. Het is dus met name deze laatste sector die de gemiddeld nog magere Nederlandse productiviteitsgroei veroorzaakt.
Het rapport vergelijkt de Nederlandse resultaten ook met ICT-effecten in andere landen, waaronder de VS. De aanzienlijk grotere arbeidsproductiviteitsversnelling in de VS in de tweede helft van de jaren negentig is voor een deel toe te schrijven aan hun grotere en productievere ICT-sector. Maar ook de ICT-intensieve bedrijfstakken droegen bij aan het verschil. In doorsnee investeerden Amerikaanse bedrijven veel meer in ICT dan Nederlandse bedrijven. En met name in de ICT-intensieve diensten, zoals de handel en de financiële dienstverlening, was het verschil in productiviteitsgroei tussen beide landen in de jaren negentig groot. Hetzelfde geldt in vergelijking met andere OESO-landen.
Vooral in de dienstverlenende bedrijfstakken bijvoorbeeld in delen van de zakelijke dienstverlening lijkt een inhaalslag in Nederland mogelijk. Door imitatie en inhaal van technologische ontwikkeling (waaronder ICT) kan de groei van de arbeidsproductiviteit in de komende jaren gaan versnellen. Mede hierdoor is in Nederland een economische groei mogelijk van 2,5% à 3% per jaar in de periode 2003-2006.
Om de arbeidsproductiviteit te bevorderen is voor de overheid vooral een voorwaardenscheppende rol weggelegd. Een competitieve omgeving met toegang voor nieuwe, innovatieve bedrijven dwingt bestaande bedrijven tot het leveren van betere kwaliteit, meer innovatie en een efficiëntere bedrijfsvoering. Voor minder efficiënte bedrijven wordt het dan moeilijker om te overleven.
Lees ook het bijbehorende persbericht.
In de tweede helft van de jaren negentig van de vorige eeuw versnelde de arbeidsproductiviteitsgroei in het Nederlandse bedrijfsleven enigszins. Die versnelling lijkt samen te hangen met de productie en toepassing van ICT. De productiviteitsprestatie van de Nederlandse ICT-sector draagt in belangrijke mate bij aan de arbeidsproductiviteitsgroei. Sterke productiviteitsgroei in de ICT-sector is gedeeltelijk te danken aan verhoogde efficiëntie in de productie van ICT-producten, in het bijzonder van ICT-servicebedrijven. Gebruikers van ICT hebben eveneens baat bij de kansen die ICT biedt. In ICT-intensieve industrieën is de groei van de arbeidsproductiviteit tegen het eind van de jaren negentig merkbaar versneld.
Het effect van ICT op de groei van de Nederlandse arbeidsproductiviteit is niet lager dan wat we zien in andere OECD-landen (behalve voor de VS). Toch groeide de Nederlandse arbeidsproductiviteit minder hard dan in de meeste ander OECD-landen, door achterblijvende groeipercentages van de productiviteit, in het bijzonder in de dienstverlening.
Door tragere groeipercentages van het arbeidsaanbod moet de groei van de Nederlandse arbeidsproductiviteit in de komende jaren toenemen om een aanzienlijke afname van het BBP te voorkomen. De groei van de arbeidsproductiviteit zou kunnen worden versterkt door grotere investeringen in en beter gebruik van ICT. Voor de overheid is vooral een voorwaarden-scheppende rol weggelegd. In een competitieve omgeving waarin er vrije toegang voor nieuwe, innovatieve, bedrijven is, worden bedrijven gedwongen tot een efficiëntere bedrijfsvoering, hetgeen uitmondt in een hoge groei van de arbeidsproductiviteit. Voor minder efficiënte bedrijven wordt het dan moeilijker om te overleven.
Dit is een Engelstalige publicatie.
Uitgebreide Nederlandstalige samenvatting