7 december 2017

De vormgeving van eigen betalingen in de zorg maakt uit: een vergelijking tussen de no-claimkorting en het eigen risico

Het Nederlandse zorgstelsel kent eigen betalingen om mensen kostenbewust te maken en de publieke uitgaven in de hand te houden. Zo gold vanaf 2005 een no-claimkorting: mensen met zorgkosten lager dan 255 euro, kregen aan het eind van het jaar een bonus. Dit systeem werd oneerlijk gevonden voor chronisch zieken omdat zij, vanwege hun hoge zorgkosten, nooit in aanmerking zouden komen voor de bonus. Mede hierdoor werd de no-claimkorting afgeschaft en het verplicht eigen risico ingevoerd. Bij het verplicht eigen risico betalen mensen de eerste zorgkosten uit eigen zak. In ruil hiervoor betalen ze een lagere premie dan in een stelsel met een no-claimkorting. In 2008 bedroeg het eigen risico 150 euro, en inmiddels is dit gestegen tot 385 euro. Momenteel staat ook dit systeem onder druk en is er discussie over de hoogte en de vormgeving van eigen betalingen. Deze studie sluit aan bij de huidige discussie door de effecten van de no-claimkorting en van het verplicht eigen risico op zorguitgaven te meten.

Lees ook het bijbehorende artikel op ESB.nl

Op voorhand zouden we geen verschil verwachten in het gedrag van mensen bij een no-claimkorting en een eigen risico. Bij een gelijk bedrag aan no-claimkorting en eigen risico draagt iemand bij beide systemen immers hetzelfde aan zorgkosten bij. Ook al is de jaarlijkse premie hoger in het eerste geval, dit wordt gecompenseerd door de bonus aan het eind van het jaar. Uit onze bevindingen blijkt dat zowel de no-claimkorting als het eigen risico heeft geleid tot lagere zorgkosten voor 18-jarigen. Hierbij geldt dat het eigen risico voor een significant grotere verlaging in zorgkosten zorgt dan een no-claimkorting van dezelfde hoogte.

In onze empirische analyse, waarbij we data gebruiken van 15- tot en met 21-jarigen, vergelijken we de werking van de no-claimkorting en het verplicht eigen risico op zorguitgaven met een regression discontinuity design. Hierbij benutten we dat mensen van 18 jaar en ouder wel een no-claimkorting (2006 en 2007) of eigen risico (2008-2013) hebben, maar mensen net onder de 18 jaar niet. We vinden dat voor 18-jarigen één extra euro aan no-claimkorting leidt tot een vermindering van zorgkosten van 26 eurocent. Voor een extra euro aan verplicht eigen risico is dit zelfs een vermindering van 44 eurocent. We concluderen dus dat een systeem met een eigen risico tot een grotere afname van zorgkosten leidt dan het no-claimsysteem.

Hoewel ons onderzoek niet kan aantonen waarom mensen sterker reageren op het eigen risico dan op een no-claimkorting, zijn er verschillende mogelijke verklaringen. Ten eerste zijn mensen gevoeliger voor een verlies (eigen risico) dan voor winst (no-claimkorting) volgens de gedragseconomische theorie van verliesaversie. Ten tweede kan een verschil in timing van de betalingen een rol spelen. Doordat het eigen risico sneller na zorgconsumptie betaald wordt, in plaats van aan het eind van het jaar, is de link tussen zorgkosten en zorggebruik directer bij het eigenrisico. Tot slot kunnen liquiditeitsproblemen de verschillen verklaren. Doordat mensen het eigen risico in één keer uit eigen zak moeten betalen, kunnen zij afzien van behandeling wanneer zij hier geen geld voor opzij hebben gelegd.

Deze publicatie betreft een nieuwe versie (Januari 2019). Vergeleken met een eerdere versie uit december 2017 zijn er onder andere extra analyses, toetsen van aannames en een difference-in-differences design toegevoegd.