De digitale wereld- een gesloten boek?

Wie gaat nog naar de boekenwinkel?

Destijds viel mij een trend op die de afgelopen jaren en zeker het laatste jaar (door de coronacrisis) in een versnelling is geraakt: het aantal klanten dat nog naar een winkel gaat om een boek te kopen wordt steeds minder. Het leeuwendeel van de omzet van de boekenwinkel waar mijn moeder nog steeds werkt, komt door online bestellingen. 

Wat betekent dat voor de dagelijkse werkzaamheden in de boekhandel? Het boekenbestand moet gedigitaliseerd en op de website gezet worden. Bestellingen moeten op een computer verwerkt worden en daarna aan de post aangeboden worden. Er zijn veel nieuwe (digitale) vaardigheden nodig om een boekwinkel in de huidige tijd draaiende te houden.

Mijn moeder, die nog steeds in de boekwinkel te vinden is, is bijna zestig, afgestudeerde linguïst en haat computers. De boekenbaas wilde een paar jaar geleden alles digitaliseren en al het personeel moest meegaan in deze stroom. Zou mijn moeder nog wel een baan hebben als ze niet ‘digibeter’ zou worden? 

Wat zijn digitale vaardigheden?

Vorige week is een CPB-onderzoek en een ESB-artikel over digitale vaardigheden van Nederlanders verschenen, de eerste publicatie heb ik samen met Mariëlle Non en Benjamin Dahmen geschreven en de tweede publicatie alleen samen met Mariëlle. Voor ons onderzoek hebben wij de Survey of Adult Skills van de OESO (een representatieve gewogen enquête) gebruikt. Deze enquête uit 2012 meet, naast lees- en rekenvaardigheden, ook digitale vaardigheden. 

Wat verstaan we eigenlijk onder digitale vaardigheden? Het spectrum van digitale vaardigheden omvat motorische vaardigheden, zoals een muis of toetsenbord bedienen, maar ook cognitieve vaardigheden om digitale informatie op te zoeken en te verwerken. 

Onze analyse laat zien dat ruim 23 procent van de Nederlanders tussen de 16 en 65 jaar geen computer kan of wil gebruiken of onder het basisniveau scoort. Als je onder het basisniveau zit, heb je moeite met gebruik van e-mailsoftware of een webbrowser. Nieuwere cijfers van Eurostat bevestigen dit beeld. Vergeleken met andere EU-landen doen we het nog steeds relatief goed, daar haalt gemiddeld 44 procent de benodigde basisvaardigheden niet! Maar toch, er is nog steeds een flink deel van de Nederlanders dat moeite heeft om mee te gaan met de digitalisering. 

Wie hebben er eigenlijk lagere digitale vaardigheden in Nederland? Over het algemeen zijn dat ouderen, vrouwen en lager opgeleiden. Ook hebben mensen met lage digitale vaardigheden meer moeite met lezen en rekenen dan mensen met hoge digitale vaardigheden. We hebben ondervonden – door gebruik te maken van de arbeidsmarktuitkomsten van 2012-2019 - dat het gebrek aan die ICT-skills ook gerelateerd is aan je kansen op de arbeidsmarkt.

Digitale vaardigheden en de arbeidsmarkt

Uit ons onderzoek blijkt dat mensen met lage digitale vaardigheden relatief vaak geen betaald werk hebben, en als ze werk hebben, een relatief laag uurloon verdienen. De mensen met lage digitale vaardigheden bevinden zich dus in een kwetsbare positie. 
Digitale vaardigheden of het gebrek daaraan spelen niet alleen een rol op de arbeidsmarkt. Ook je financiële beslissingen kunnen erdoor worden geraakt, doordat je met banken, overheidsinstellingen en pensioenfondsen tegenwoordig vooral online (of via een app) te doen krijgt. Als je je bankzaken wilt regelen, gebruik je de app van je bank of log je in op hun webpagina. Om te bekijken hoe je oude dag ervoor staat, log je in op mijnpensioenoverzicht.nl met jouw DigID of gebruik je een online pensioenplanner van je pensioenfonds of -verzekeraar. Om je financiële situatie goed in de gaten te kunnen houden, moet je dus vertrouwd zijn met allerlei websites en apps. Daarbovenop moet je ook nog alle usernames en wachtwoorden (die je ook nog om veiligheidsredenen periodiek moet veranderen) snel paraat hebben!

Je kunt er niet meer omheen

Voor mijn moeder is het gelukkig goed afgelopen - ze werkt nog steeds in de (online) boekwinkel. Met behulp van de jongere generatie (collega’s, vrienden en familie) is zij inmiddels een stuk ‘gedigitaliseerder’: Apps updaten, nieuws online lezen, online klantencontact houden en bestellingen verwerken, het hoort nu ‘gewoon’ bij haar alledaagse werkzaamheden. 

Zoals uit de situatie van mijn moeder blijkt, worden digitale vaardigheden steeds belangrijker- je kunt er niet meer omheen. Toch is die overgang voor velen nog onwennig. Wel zijn er al een aantal mooie initiatieven (zoals Tel mee met Taal) om digitale vaardigheden aan te leren of te verbeteren. 

Toch is het ook goed om te weten dat zelfs hoogopgeleide en goedbetaalde mensen, zoals de advoca(a)t in dit nieuwsbericht, zichzelf in het labyrint van de online wereld kwijtraken. Tijdens een digitale hoorzitting gebruikte een Amerikaanse advocaat per ongeluk een camerafilter die zijn gezicht een geheel ander uiterlijk gaf: en dan ben je opeens een kat.
 
Milena Dinkova