Trends, dilemma's en beleid; essays over ontwikkelingen op langere termijn

Vandaag verschijnen deze essays van de beide planbureaus in een gezamenlijke publicatie: 'Trends, dilemma's en beleid: essays over ontwikkelingen op langere termijn'.

Zekerheden en vragen
Tot de zekerheden kunnen die ontwikkelingen worden gerekend waarmee de Nederlandse samenleving de komende jaren vrijwel zeker zal worden geconfronteerd. Welke gevolgen deze ontwikkelingen zullen hebben en hoe de Nederlandse samenleving daarop zal reageren, is veel minder zeker.

Groeiende invloed van Europa
De komende jaren zal sprake zijn van een toenemende invloed van de Europese Unie op het beleid van de verschillende lid-staten. Na de invoering van de Euro op korte termijn, zal op de langere termijn deze Europese invloed ook steeds duidelijker gevolgen hebben voor de collectieve arrangementen van de nu nog sterk nationaal bepaalde verzorgingsstaat. Daarbij kunnen typisch Nederlandse regelingen en voorzieningen op allerlei terreinen - zorg, sociale zekerheid, belastingen en accijnzen, onderwijs, openbaar vervoer, onder druk komen te staan.

Vergrijzing van de bevolking
De relatieve groei van het aantal ouderen in de Nederlandse bevolking is de komende dertig jaar een gegeven. De vraag is vooral hoe met deze ontwikkeling - en met deze nieuwe generatie 'ouderen' - wordt omgegaan. Zo is het niet onwaarschijnlijk dat een deel van de ouderen langer zal willen blijven werken dan tot de pensioengerechtigde leeftijd. Ook zal veel meer ingespeeld moeten worden op de wens van ouderen om in de eigen omgeving te kunnen blijven wonen. Een belangrijke vraag daarbij is hoe de verschillende zorgvoorzieningen zullen worden gefinancierd. Welke kwaliteit en keuzevrijheid kan de cliënt worden geboden en in welke mate kan dit collectief worden gefinancierd?

Stijging van het opleidingsniveau
Ook de voortgaande stijging van het opleidingsniveau is de komende jaren een gegeven. De vraag is vooral hoe de afgestudeerde hoger opgeleiden zich van elkaar kunnen onderscheiden. Zal dat zijn door een verdere differentiatie van studierichtingen en specialisaties, of door het scheppen van exclusieve vervolgopleidingen, al dan niet in internationaal verband? Een andere vraag is, wie de relatief constante hoeveelheid werk aan de onderkant van de arbeidsmarkt moet gaan verrichten. Zal hiervoor een blijvende stroom van immigranten noodzakelijk zijn?

Verandering van de ruimtelijke indeling
De ontwikkelingen die zich de komende jaren in de Nederlandse samenleving voordoen, zullen hun weerslag hebben op de ruimtelijke indeling van ons land. Woningbouw, dienstverlening, recreatie en mobiliteit zullen extra ruimte vergen, hetgeen ten koste zal gaan van andere functies, zoals bijvoorbeeld de agrarische.

Toename van de mobiliteit
De groei van de welvaart en de bevolking, de scheiding van wonen, winkelen en werken, de toenemende internationale contacten - het leidt allemaal tot een verdere groei van de mobiliteit.

Stijging van de welvaart
Hoewel de economische groei op langere termijn onzeker is, tekent zich voor de nabije toekomst een vrij gunstige ontwikkeling af. Naast de vraag hoe de overheid de jaarlijkse 'meevallers' zal gaan besteden, is met name ook interessant hoe de burgers hun groeiende welvaart zullen hanteren. Door toename van het aantal tweeverdieners, dubbele pensioenen en groei van het particulier vermogen (o.a. via onroerend goed) is het bijvoorbeeld mogelijk dat burgers de markt opzoeken voor extra voorzieningen, of kwalitatief betere voorzieningen dan via de collectieve arrangementen van de verzorgingsstaat worden aangeboden. Te denken valt hier aan voorzieningen in de sfeer van bijvoorbeeld zorg en onderwijs. De vraag is dan of de overheid zal meegaan in deze verbetering of verbreding van de voorzieningen, of dat deze zich meer zal gaan richten op de burgers die op enigerlei wijze achterblijven.

Uitdagingen
Hoewel alle bovenstaande ontwikkelingen op zich een uitdaging betekenen, zijn er enkele specifieke thema's die in de toekomst vooral aandacht zullen behoeven.

Integratie van minderheden
In de eerste plaats betreft dat de integratie van minderheden in onze samenleving. Hoewel nog maar 9% van de bevolking een allochtone achtergrond heeft, behoort in de vier grote steden inmiddels meer dan de helft van alle kinderen tot een culturele minderheid. Vertegenwoordigers van deze groepen kenmerken zich door onderwijsachterstanden, relatief hoge werkloosheid, relatief hoge (jeugd-)criminaliteit en onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal. De integratie van deze nog altijd groeiende groep - die door de instroom van asielzoekers ook steeds meer divers zal worden - zal de Nederlandse samenleving nog vele jaren bezig houden.

Behoud en uitbreiding van arbeidsparticipatie
Hoewel de formele werkloosheid inmiddels sterk is teruggelopen, is, vergeleken met andere landen, de arbeidsparticipatie van sommige groepen nog relatief gering. Te denken valt hier aan allochtonen, arbeidsongeschikten, bijstandsgerechtigden, ouderen en zelfs ook nog vrouwen. Het verruimen van de arbeidsparticipatie van deze groepen mag een uitdaging voor de toekomst heten.

Behoud en verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving
Gezien de grote bevolkingsdichtheid verdient de kwaliteit van de leefomgeving in Nederland voortdurend de aandacht. Nu er in kwantitatief opzicht geen grote woningnood meer bestaat, zal er meer gebouwd, verbouwd en vernieuwd moeten worden om aan de gewenste kwaliteit tegemoet te komen. Duidelijk is ook dat stadsvernieuwing op zichzelf niet voldoende is om een wijk ook in sociaal opzicht te verbeteren - hiervoor is een meer integrale benadering noodzakelijk. Er zal bijzondere aandacht moeten uitgaan naar de kwaliteit - en met name ook de veiligheid - van de publieke ruimte. Bij dit alles zullen voortdurend vragen aan de orde zijn over de verhouding tussen natuur en cultuur, mobiliteit en milieu, orde en vrijheid, etc.

De door het SCP geschreven essays zijn:

• Een sociale en culturele verkenning voor de langere termijn (P. Schnabel)
• Onderwijs in de 21ste eeuw: ruimte voor diversiteit (H.M. Bronneman-Helmers)
• Kwaliteit van de verzorgingsstaat (E. Pommer)
• Kwaliteit van de AWBZ-voorzieningen (J.M. Timmermans)
• Veiligheid (C. Maas-de Waal en A. van der Torre)