Schoolboeken niet beter of goedkoper door vaste boekenprijs

 Dit blijkt uit een vandaag verschenen rapport 'De vaste boekenprijs voor schoolboeken in het voortgezet onderwijs', dat de Stichting voor Economisch Onderzoek (SEO) heeft geschreven in opdracht van het Centraal Planbureau en het Sociaal en Cultureel Planbureau. Vanwege de grote verschillen tussen de twee markten geeft de analyse van de vaste boekenprijs voor schoolboeken geen enkele indicatie over de resultaten van de analyse van de vaste boekenprijs voor algemene boeken, die naar verwachting begin 2002 verschijnt.

De overheid heeft marktpartijen tot 2005 ontheffing gegeven om de vaste boekenprijs te hanteren. Het handhaven van de vaste boekenprijs voor schoolboeken ligt alleen voor de hand indien dit duidelijk bijdraagt aan het realiseren van beleidsdoelstellingen op dit vlak. De overheid heeft echter geen beleidsdoelstellingen geformuleerd voor schoolboeken. Daarom zijn in het onderzoek noodzakelijkerwijs hypothetische doelstellingen geformuleerd: een gedifferentieerd titelaanbod, een hoge kwaliteit van schoolboeken en de beheersing van de kosten van schoolboeken.

Geraadpleegde experts geven aan dat de schoolboekenmarkt voor het voortgezet onderwijs goed presteert wat betreft de breedte en de kwaliteit van het titelaanbod. Uit het onderzoek blijkt echter dat de vaste boekenprijs hier geen aanwijsbare invloed op heeft. De markt presteert duidelijk minder goed als het gaat om de betaalbaarheid van schoolboeken, mede gezien de gemiddelde stijging van de kosten van schoolboekenpakketten met meer dan 50% in het schooljaar 1998 - 1999. De vaste boekenprijs heeft hier echter geen aanwijsbare invloed op gehad. De oorzaak van deze prijsstijgingen ligt allereerst in de recente onderwijsvernieuwingen, zoals het groter aantal vakken sinds de invoering van de basisvorming en de tweede fase. In de tweede plaats komt het door de veranderende opvattingen over onderwijs, waarbij meer aandacht is voor zelfstandig leren en boeken die aansluiten bij de belevingswereld van leerlingen. Hiervoor zijn meer uitgebreide en duurdere lesmethoden nodig. Dat de vaste boekenprijs niet de oorzaak is van de recente prijsstijgingen, neemt niet weg dat het instrument op lange termijn mogelijk een negatieve invloed heeft op de beheersing van kosten van schoolboeken doordat het boekverkopers verbiedt om op prijs te concurreren. Het systeem van de vaste boekenprijs ontmoedigt bovendien de toetreding van eventuele efficiëntere distributiekanalen, zoals directe inkoop door scholen, doordat bij de verkoop van schoolboeken alleen erkende boekverkopers recht hebben op gunstige handelsmarges.

Wanneer de overheid de vaste boekenprijs voor schoolboeken in het voortgezet onderwijs zou afschaffen, neemt ze belangrijke belemmeringen in de schoolboekenmarkt weg. Desondanks zal de schoolboekenmarkt door de specifieke kenmerken dan niet gaan werken als in een volledige concurrerende markt. Voor boekverkopers is het zonder vaste boekenprijs nog steeds niet aantrekkelijk om op prijs te concurreren, vanwege de lage prijsgevoeligheid en het feit dat de beslisser (docent) niet de koper (ouders/leerlingen) is. Bovendien is toetreding van nieuwe boekverkopers lastig doordat schaalvoordelen en (kennis)netwerken belangrijk zijn. Tenslotte is de directe impact van de vaste boekenprijs beperkt doordat 55% van de scholen boeken laten huren in plaats van kopen, alhoewel boekverkopers daarbij ook de vaste boekenprijs gebruiken om de huurprijs te bepalen.

Deze overwegingen nemen niet weg dat afschaffing van de vaste boekenprijs op lange termijn innovatie en prijsconcurrentie bij boekverkopers kan stimuleren, alhoewel de mate en het tempo waarin moeilijk zijn in te schatten. Op korte termijn zijn geen grote veranderingen te verwachten. Op lange termijn gloren meer gunstige perspectieven, mede afhankelijk van aanvullend beleid van de overheid. De overheid kan de toepassing van prijsstrategieën en ondernemerschap bij boekverkopers stimuleren door via aanvullende maatregelen de kloof tussen beslisser (docent) en koper (ouders/leerlingen) kleiner te maker. Opties zijn om scholen budgetten te geven voor de aanschaf van schoolboeken, of om ouders beter te informeren over de kosten van schoolboeken per school. Hierdoor zullen ouders en scholen bij de aanschaf van boeken meer naar de prijs kijken. Dit zal prijsconcurrentie tussen boekverkopers stimuleren, wat op haar beurt een dempende werking zal hebben op de prijs van schoolboeken voor het voortgezet onderwijs.

Het rapport is geschreven door de Stichting voor Economisch Onderzoek in opdracht van het Centraal Planbureau en het Sociaal en Cultureel Planbureau. Op basis van het rapport heeft het Centraal Planbureau de belangrijkste bevindingen samengevat.

De volledige publicatie (inclusief samenvatting) 'De vaste boekenprijs voor schoolboeken in het voortgezet onderwijs', is gratis beschikbaar als PDF-file via de website van SEO.