‘Btw’s in Afrika lijken op Zwitserse gatenkazen’
“In de meeste Afrikaanse landen komt de belastingopbrengst niet uit boven 15 procent van het nationaal inkomen. Dat is niet genoeg voor onderwijs, gezondheidszorg en infrastructuur. Laat staan voor armoedebestrijding. In hoogontwikkelde landen zitten we tegen de 40 procent. Dat hoeft ook weer niet, maar 25 procent is wel zo ongeveer het minimum”, vertelt Cnossen die als academic partner van tijd tot tijd onderzoeksprojecten en rapporten van het CPB beoordeelt. Hij is hoogleraar aan de Universiteit van Pretoria en emeritus hoogleraar van een reeks andere universiteiten, waaronder Harvard en New York.
Waardoor brengt de belasting zo weinig op?
Dat komt onder meer door de gebrekkige btw’s: die lijken in Afrikaanse landen op Zwitserse gatenkazen. Er zijn veel nultarieven en vrijstellingen. Vrij van btw zijn bijna alle voedingsmiddelen, nutsbedrijven, veel brandstoffen en drukwerk. Politici vinden dat een makkelijke manier om iets voor de bevolking te doen. Het is moeilijker om te zorgen voor goede onderwijzers en artsen. Maar nultarieven zijn inefficiënt sociaal beleid. Hogere inkomens profiteren meer van de vrijstelling dan armen.
Wat moet er gebeuren?
De belastingdruk moet elk jaar met 1 procentpunt omhoog. De btw is het aangewezen instrument om dat voor elkaar te krijgen. ‘I tax your groceries so your children can have better education,’ zeg ik tegen mijn studenten. Bovendien verstoort de btw het spaar- en investeringsgedrag van mensen minder dan een hogere inkomstenbelasting.
Maar de btw moet wel geheven worden op alle goederen en diensten, zodat relatieve prijzen niet veranderen. En het tarief moet uniform zijn, waardoor het hoge tarief omlaag kan; dat ligt gemiddeld op 18 procent. De landen die lid zijn van de Zuid-Afrikaanse Douane Unie doen dat ook.
Vanwaar dit boek?
Dit boek dient om iets te doen aan de lage btw-opbrengsten. Ik analyseer de rol en vormgeving van de btw en doe aanbevelingen voor verbetering. Bij dit onderwerp ben ik nauw betrokken via mijn leerstoel in Zuid-Afrika. Daar komen studenten uit heel Afrika. Veel van mijn missies voor het IMF en de Wereldbank gingen ook over btw. In landen als Botswana en Zambia hebben we kort geleden de btw en andere belastingen doorgelicht.
Gaat het lukken: zaken als onderwijs van extra belastinggeld?
Je moet ergens beginnen. Zo hebben we ons in Nederland ook ontwikkeld: door belastinggeld vooral te besteden aan beter onderwijs, betere gezondheidszorg en infrastructuur. Veel Afrikaanse landen zijn al goed bezig, zoals Ghana en de Oost-Afrikaanse Gemeenschap. Misschien zijn de resultaten niet onmiddellijk te zien, maar het gaat wel de goede kant op.
‘Modernizing VATs in Africa’ is een kloek boek van 350 bladzijden. Uitgeverij: Oxford University Press.
Hoogleraar Cnossen overhandigt het eerste exemplaar van zijn boek aan CPB-directeur Laura van Geest (Foto Koen Aarts).