De mondiale economie bloeit, maar kent ook risico’s. In zowel 2018 als 2019 groeit de wereldeconomie met 3,9% en trekt de wereldhandel aan met 4,4% per jaar. De groei is breed gedragen. Het Verenigd Koninkrijk blijft achter bij de eurozone. Het lage pond tast de koopkracht van Britse huishoudens aan en onzekerheid over de Brexit ontmoedigt investeringen. Maar ook de eurozone kent kwetsbaarheden, zoals een aantal zwakke banken, beperkte beleidsruimte voor de ECB bij een nieuwe schok en politieke onzekerheden. Ondanks neerwaartse risico’s – ook buiten Europa – zijn er geen concrete aanwijzingen voor een omslagpunt in de wereldwijde economische groei.

De Nederlandse arbeidsmarkt verkrapt. De werkloosheid daalt in 2019 naar het laagste niveau sinds 2001: 3,5%. De krachtige werkgelegenheidsgroei absorbeert met gemak het stijgende arbeidsaanbod. Bedrijven bieden vaker een vast arbeidscontract en gaan hogere lonen betalen om mensen te kunnen aantrekken of te behouden. Door de stijgende arbeidskosten en verhoging van het lage btw-tarief stijgt de inflatie in 2019 naar 2,3%. De mediane statische koopkracht stijgt in 2019 door diverse fiscale maatregelen met 1,6%; een verbetering ten opzichte van de 0,6% in 2018. 

Het begrotingssaldo verbetert niet ondanks de hoogconjunctuur. Eerder ingezet beleid, hogere  zorguitgaven en intensiveringen in onderwijs en defensie doen de overheidsbestedingen groeien met 3,5% in 2018 en 2,4% in 2019. De belastingopbrengsten stijgen weliswaar, maar per saldo wordt de economie verder gestimuleerd. Na 1,1% bbp in 2017 bedragen de begrotingsoverschotten in 2018 en 2019 0,7% bbp en 0,9% bbp. Toekomstige besluitvorming rondom de gaswinning uit het Groningerveld heeft ongunstige gevolgen voor de overheidsfinanciën en de economische groei – gezien de onzekerheden is dit nog niet in deze raming verwerkt.
Statische koopkrachtplaatjes geven inzicht in de effecten van economie en beleid, maar zijn minder geschikt voor een vertaling naar de privéportemonnee. Met beleid kan de spreiding in de inkomensverdeling worden omgebogen, maar het sturen op precieze cijfers achter de komma gaat voorbij aan de onzekerheid die onlosmakelijk is verbonden aan het maken van een raming.

Koopkracht in beeld

De Raad van State heeft er in zijn aanbiedingsbrief van het advies over de begroting 2016 aan de minister van Financiën op gewezen dat toetsing aan de Europese begrotingsregels moeilijk is wanneer de meerjarige begrotingsramingen zijn gebaseerd op een verouderd economisch beeld. Dit geluid is overgenomen in het advies van de Studiegroep Begrotingsruimte . In de bijlage met de begrotingsregels bij de startnota van het huidige kabinet  wordt bevestigd dat het CPB jaarlijks een actualisatie van een meerjarige raming maakt, om de kwaliteit en actualiteit van de begrotingsramingen van het kabinet te verbeteren. 

Volgens de Wet houdbare overheidsfinanciën dient het begrotingsbeleid gevoerd te worden op basis van macro-economische ramingen van de relevante variabelen van het CPB. De rollende raming verlengt de kortetermijnraming (tot en met jaar t+1) met drie jaar in een technisch scenario. Ze verbetert de kwaliteit van de meerjarige begrotingsramingen van het kabinet door trendbreuken in het meerjarigcijferbeeld te voorkomen. Tot dusver werden voor het lopende en volgende jaar actuele macro-economische cijfers gebruikt, terwijl voor de latere jaren in de kabinetsperiode alleen de jongste middellangetermijnverkenning, veelal die op basis van het Regeerakkoord, beschikbaar was. Voor de jaren na de kabinetsperiode werden ad-hoc-veronderstellingen gemaakt. 

Daarnaast maakt de rollende raming het voor het kabinet mogelijk om beter te voldoen aan de Europese rapportageverplichtingen en (zelf) te toetsen aan Europese begrotingsafspraken. Nederland moet jaarlijks het Stabiliteitsprogramma over de stand van zaken van de overheidsfinanciën naar de Europese Commissie sturen. Voor dit Stabiliteitsprogramma zijn cijfers tot en met jaar t+3 vereist. 

De rollende raming wijkt af van de andere ramingen van het CPB: de kortetermijnraming en de middellangetermijnverkenning (mlt). Bij een kortetermijnraming wordt een inschatting gemaakt van de ontwikkeling van de conjunctuur, terwijl het technisch scenario vanaf jaar t+2 in de rollende raming geen conjuncturele raming bevat. In plaats daarvan tendeert het technisch scenario, net zoals de mlt, naar een gesloten output gap.

De rollende raming wordt opgesteld met het oog op het Europese Semester en is dan ook minder uitgebreid dan een middellangetermijnverkenning van het CPB. De rollende raming beperkt zich tot een technisch scenario van de economische en budgettaire grootheden en maakt geen update van de gini-coëfficient, de koopkracht en de houdbaarheid, waar dat in een mlt wel gebeurt. 

Dit achtergronddocument vergelijkt verschillende methoden om de 10-jaars rente te voorspellen aan de hand van drie criteria: (1) de voorspelfout; (2) de consistentie tussen korte termijn en middellange termijn; en (3) de consistentie tussen de voorspelling van de lange rente en de korte rente. Alternatieve methoden die aan bod komen, zijn: de random walk, de termijnstructuur, de forward interest swap rates en twee univariate methoden (AR(1) en AR(2)). Bovendien worden er twee combinaties van deze methoden in de vergelijking betrokken.

Dit achtergronddocument verkent de inkomenseffecten van het al ingezette energiebeleid tot aan 2030, inclusief de mogelijke gevolgen van het nog te sluiten klimaatakkoord. Met nadruk wijzen we vooraf op het verkennende karakter van de simulaties, met name de scenario’s die we doorrekenen van een nog te sluiten klimaatakkoord. Een beperking in de analyse is dat we (zoals gebruikelijk) de statische koopkrachtdefinitie hanteren voor het berekenen van de inkomenseffecten. Dat wil zeggen dat we geen rekening houden met de precieze effecten van het beleid op het energieverbruik van huishoudens (wel maken we een tentatieve inschatting). 

Analyses laten zien dat klimaatbeleid in de vorm van lastenverzwaringen denivellerend uitwerkt. Grosso modo is het inkomenseffect voor de laagste inkomenscategorie (<175% wml) drie keer zo groot als voor de hoogste inkomenscategorie (> 500% wml). Het effect van een hogere energiebelasting voor de laagste inkomenscategorie bedraagt 0,6% in 2019 versus 0,2% voor de hoogste categorie. Afhankelijk van de wijze waarop de beoogde CO2 reductie richting 2030 wordt ingevuld (gebouwde omgeving, mobiliteit, etc.), van de vormgeving van de lastenverzwaring (op energie of algemene lasten, gezinnen of bedrijven), van de mate van afwenteling door bedrijven in de vorm van hogere prijzen en van de vormgeving van het klimaatbeleid in het ons omringende buitenland (vooral mogelijk stijgende elektriciteitsprijzen)), kunnen de verliezen aan de onderkant oplopen tot 3,5%-4% van het besteedbaar inkomen. Mogelijk kunnen energiebesparingen dit met 0,7%-punt verzachten. Eventuele compensatie van de effecten kan ook worden gevonden buiten het klimaatakkoord, maar valt buiten de reikwijdte van dit achtergronddocument.

Dit is een organisatie die de productiviteit van een land onderzoekt en daarover publiceert. Het Kabinet heeft het CPB in april 2017 aangewezen als NPB.  Het bureau heeft daarbij een bijzondere positie, omdat het binnen de EU vaak als voorbeeld wordt gezien. In deze startnotitie geeft het CPB aan hoe het de rol van NPB invult. 

In de periode 1995 – 2005 lag de productiviteitsgroei in Nederland en andere ontwikkelde landen rond de één procent . Het decennium daarna tegen de nul procent. Dit kan een gevolg zijn van het meetinstrument, zo is het de vraag of de digitale economie voldoende terugkomt in de statistieken, maar het kan ook dat bedrijven minder innovatief zijn geworden. De overheid heeft een belangrijke rol bij het meten van de productiviteitsgroei en het stimuleren van innovatie (jaarlijks gaat één procent van het bbp naar R&D).